Praia do Telheiro, vlakbij Sagres, is een van de mooiste en ruigste stranden van de Algarve in Portugal. Tegenwoordig is deze rustige omgeving met zijn merkwaardige oranje rotsformaties een populaire bestemming voor surfers.
De plek op het zuidwestelijke puntje van het Europese vasteland is waarschijnlijk niet veel veranderd in de afgelopen millennia. En het is in deze omgeving dat zo’n 80.000 jaar geleden hele families Neanderthalers actief samenwerkten bij de jacht om hun prooi direct op het strand in een hinderlaag te laten lopen.
Een handvol prehistorische voetafdrukken
Een handvol prehistorische voetafdrukken die onlangs zijn ontdekt in gefossiliseerd zandsteen van twee kustlocaties in de Portugese Algarve onthullen dat er zowel volwassenen als kinderen en zelfs baby’s bij de rooftochten betrokken waren en dat ze dateren uit een tijd waarin “geen enkele andere hominide aanwezig was in het meest zuidwestelijke deel van Europa”.
De oudste vondst is een enkele voetafdruk die zo’n 82.000 jaar geleden werd achtergelaten door een puber of jonge vrouw op een duin bij Praia do Telheiro. Vlakbij, bij Monte Clérigo, werden uitgebreidere en interessantere voorbeelden gevonden, met wel 10 Neanderthalerafdrukken in het zand van drie individuen van ongeveer 78.000 jaar geleden.
Volgens onderzoekers van de Universiteit van Lissabon in een artikel dat is gepubliceerd in het tijdschrift Science Reports, geven de grootte en vorm van deze voetafdrukken aan dat het trio bestond uit een volwassen man van tussen de 1,69 en 1,73 meter lang, een kind van tussen de 7 en 9 jaar oud en een baby van minder dan 2 jaar oud.
“Deze sporen laten zien hoe Neanderthalers door duinlandschappen navigeerden, wat wijst op routeplanning en het gebruik van deze omgevingen voor de jacht,” leggen de archeologen uit. Een van de opvallendste sporen laat een nog onontwikkelde voet zien, zonder de boog die kenmerkend is voor moderne mensen.
De aanwezigheid van wat een familiegroep lijkt te zijn op dit Portugese duin heeft de auteurs van de studie doen speculeren dat het gebied zeer dicht bij een Neanderthaler kamp moet zijn geweest. Tegelijkertijd suggereren ze dat de markeringen jachtactiviteiten in groep weerspiegelen, mogelijk gericht op het besluipen van edelherten(Cervus elaphus).
Analyse van het gebied bracht sporen van dit dier aan het licht, dat volgens de experts de neiging heeft om in zee te springen en te verdrinken als het wordt beslopen. Het zanderige terrein kan ook prooidieren hebben afgeremd die probeerden te ontsnappen aan Neanderthaler speren.
Voetafdrukken gevonden in Portugal, waaronder die op de noordelijke klif van het strand van Monte Clérigo (A), die in Baby (E) en de voetafdruk in de beek bij Praia do Telheiro.
Ze wijzen erop dat deze kustomgeving zich leende voor hinderlaagjachtstrategieën, iets waarin Neanderthalers gespecialiseerd waren. “De duinen, met hun oneffen terrein en verspreide vegetatie, waren ideale plekken om prooien te besluipen,” merken ze op.
Bij de jacht konden hele familiegroepen betrokken zijn, inclusief degenen die nog maar net hadden leren lopen. “Het feit dat in de context van Mount Cleric voetafdrukken van kinderen werden gevonden naast die van volwassen individuen suggereert dat kinderen aanwezig waren toen de ouderen alledaagse activiteiten uitvoerden… wat erop kan wijzen dat jonge kinderen begonnen kunnen zijn met het leren van deze vaardigheden op zeer jonge leeftijd,” merken ze op.
Eerdere ontdekkingen van dierlijke resten op andere vindplaatsen op het Iberisch schiereiland, zoals Matalascañas (Huelva), hadden al aangetoond dat het dieet van Neanderthalers vooral bestond uit grote herbivoren zoals herten, paarden en oerossen (een type rund dat nu uitgestorven is), maar ook hazen.
Paardachtigen waren een belangrijke bron, want in bijna alle bestudeerde nederzettingen zijn resten van dit dier ontdekt. Nijlpaarden of stekelvarkens kwamen veel minder voor, waarschijnlijk omdat ze moeilijker te bejagen of minder talrijk waren. Daarnaast aten ze ook schelpdieren en vis, wat duidt op een flexibele en lokaal aangepaste voedingsstrategie.
“De stijging van het zeeniveau na de laatste ijstijd heeft het behoud en de opsporing van Neanderthaler bewijzen aan de Atlantische kust bemoeilijkt,” concluderen de experts. Daarom zijn sporen van dit type een waardevolle directe getuigenis van een tijd waarin de zeespiegel lager was en de kusten meer blootgesteld.
